کاکائوخواص دارویی و فواید پودر کاکائو

کاکائو چيست؟

کاکائو محصول دانه درخت کاکائو مي باشد ، درخت کاکائو درخت کوچکي است که منشاء اوليه آن آمريکاي مرکزي و کشور مکزيک مي باشد ، ولي امروزه به علت استفاده هاي فراواني که از دانه هاي آن به عمل مي آيد در اغلب نواحي مستعد دنيا پرورش مي يابد، طول ساقه آن در محصول پرورش يافته به ارتفاع 5 الي 6 متر و در انواع وحشي به 10 الي 12 متر مي رسد
کاکائو داراي برگهاي بزرگ ، منفرد ، با دمبرگ کوتاه ، بي کرک ، شفاف و شامل دو زائده زير برگ مي باشد
گلهاي آن کوچک به رنگ مايل به قرمز فاقد بو و مجتمع به صورت دسته هائي 6 الي 7 تايي است که بر روي تنه درخت يا شاخه هاي مسن و همچنين شاخه هاي جوان ظاهر مي گردند .

تاریخچه

کاکائو را از دانه های درخت کاکائو تهیه می کردند که منشاء این گیاه، نواحی کوهستانی اطراف حوزه ی رود آمازون و همچنین اورینوکو واقع در آمریکای جنوبی بود. این درخت را مردمان تمدن مایا به آمریکای مرکزی شناساندند و بعدها در مکزیک هم کاشته می شد.
کاکائو در تمدن های اولیه، کالای با ارزشی به حساب می آمد. تاریخ نگاران اسپانیایی که غلبه اسپانیا را در جنگ با مکزیک روایت نموده اند، ثبت کرده اند که زمانی که موکتزومای دوم، امپراطور آزتک ناهار می خورد، هیچ نوع نوشیدنی را به نوشیدنی تهیه شده از شکلات ترجیح نمی داد. او دوست داشت که این نوشیدنی را داخل جام طلا و با قاشق طلا میل کند. این نوشیدنی را با انواع ادویه جات و همچنین وانیل مزه دار می کردند. به علاوه این نوشیدنی را آن قدر هم می زدند تا تولید کف کند و سپس این کف داخل دهان حل می شد. تقریباً روزانه حدود 50 کوزه از این نوشیدنی شکلات برای امپراطور و حدود 2000 کوزه نوشیدنی برای درباریان تهیه می کردند.
قبل از شروع قرن 18، اسپانیایی ها نوشیدنی شکلات را به دیگر نقاط اروپا و جزایر فیلیپین معرفی نمودند. از این ماده در علم شیمی هم استفاده می شد که به دانه سیاه معروف بود.
امروزه بیشتر درخت های کاکائو در نواحی استوایی قاره آفریقا، مخصوصاً ساحل طلا و همچنین در بخشی از آمریکای جنوبی (مخصوصاً در برزیل) کشت می شود.
در سراسر جهان از پودر کاکائو، شکلات و دیگر فراورده های به دست آمده از دانه های این گیاه استفاده می کنند. کشور بلژیک بیشترین میزان مصرف سرانه ی کاکائو را دارد. مصرف سرانه ی کاکائو در این کشور 5/5 کیلوگرم است؛ یعنی ده برابر میزان مصرف کاکائو در بقیه ی دنیا.

کشت گیاه

درخت کاکائو نوعی گیاه همیشه سبز گرمسیری است که همواره شکوفه می دهد و تقریباً تا ارتفاع 20 تا 30 فوت (تقریباً 6 تا 9 متر) رشد می کند. فردی به نام کارولاس لینائوس به این گیاه نام علمی Theobroma را داد. معنی این نام غذای رب النوع ها می باشد. یعنی در زمان های قدیم، کاکائو را غذای خدایان به شمار می آوردند.
این گیاه باید در سایه قرار گیرد، از وزش باد باید آن را محافظت نمود و همچنین به خاکی که خلل و فرج کافی داشته و پر منفذ باشد نیاز دارد. البته درخت کاکائو در زمین های پست مرطوب رشد نمی کند.

گل های این گیاه صورتی رنگ بوده و میوه آن به طرز نامعمولی، مستقیماً از قسمت تنه ی درخت یا شاخه های اصلی رشد می کند. میوه کاکائو غلاف دار است و شکل بلوطی است که اندازه ی آن دراز تر شده، به رنگ زرد مایل به قرمز یا زرد مایل به بنفش می باشد و وقتی کاملاً می رسد، تقریباً یک پوند (نیم کیلو گرم) وزن دارد.
این گیاه 4 تا 5 سال پس از کاشت، شروع به میوه دهی می کند. زمانی که گیاه کاکائو به سن محصول دهی رسید، سالانه 6000 شکوفه می دهد، اما تنها 20 غلاف تولید می نماید.

برداشت محصول

هر غلاف کاکائو دارای پوسته زبر و چرم مانندی است که تقریباً 5/1 اینچ ضخامت دارد. داخل غلاف، گوشت باریک صورتی رنگی وجود دارد که شیرین مزه است، اما قابل خوردن نیست. داخل این گوشت، 30 تا 50 دانه که ظاهر آنها شبیه دانه بادام است وجود دارند. این دانه ها نرم بوده و به رنگ صورتی یا بنفش هستند. به محض این که دانه ها می رسند، غلاف ها را با استفاده از چاقوی منحنی که روی تیرک بلندی قرار گرفته جدا می کنند. سپس غلاف را باز می کنند و اجازه می دهند تا محتویات آن خشک شود و برای مرحله ی بعدی که تخمیر دانه است آماده شود.
بعد از خشک شدن، دانه ها را در می آورند و روی هم داخل کوزه یا روی شبکه ای انبار می کنند. حال می گذارند تا دانه ها عرق نموده و تخمیر شوند. کیفیت دانه که در ابتدا طعم بسیار تلخی داشت، به همین فرایند تعریق دانه کاکائو بستگی دارد. اگر دانه را بیش از حد تخمیر کنیم، خراب می شود. اگر هم کمتر از حد لازم تخمیر نماییم، طعمی همچون سیب زمینی خام پیدا می کند که هر لحظه ممکن است گرفتار آفت زنگ شود.

سپس دانه های کاکائو را پخش می کنند و مدام آنها را زیر و رو می کنند تا دانه ها خشک شوند. هنگامی که کشت گیاه در مقادیر زیاد صورت می گیرد، این عمل را به وسیله ی سینی های بسیار بزرگ انجام می دهند. این سینی ها را یا زیر نور آفتاب قرار می دهند یا در سایه و تحت حرارت مصنوعی می گذارند تا دانه ها خشک شوند. در نهایت، دانه ها را با کمک پای برهنه بهم آمیخته، لگد مال و له می کنند و گاهی، در طول انجام این فرایند، خاک رس قرمز را با آب مخلوط نموده و روی دانه ها می پاشند تا دانه ها خوشرنگ تر شوند. با انجام این عمل، دانه ها براق تر شده و همچنین از کپک زدگی آنها در طول حمل و نقل به کشورهایی که کاکائو در آن نواحی کشت نمی شود، جلوگیری به عمل می آید.
برای تولید تقریباً نیم کیلو شکلات، به 400 دانه کاکائو نیاز داریم. در کارخانه، پس از این که دانه های کاکائو را شسته و برشته نمودند، پوست آنها را دوباره با کمک دستگاهی می گیرند که در نتیجه ی این عمل، گیاهک آن هم گرفته می شود. سپس دانه های حاصله را بین سه تکه سنگ آسیاب می کنند تا خمیر غلیظ و خامه مانندی حاصل شود. پودر کاکائو را از این خمیر و با حذف مقداری از روغن نباتی و دیگر بخش های دانه تهیه می کنند. از این روغن که به چربی دانه کاکائو معروف است، در صنعت شیرینی سازی و همچنین تهیه ی صابون استفاده می کنند.
به خمیر به دست آمده از دانه ی کاکائو نشاسته و شکر اضافه می کنند و مدام مخلوط را داخل دستگاه کانگس هم می زنند تا شکلات شیرین حاصل شود. با اضافه نمودن قلیا، پودر کاکائوی تهیه شده به روش هلندی بدست می آید. این نوع پودر کاکائو، پ هاش پایین تری دارد.

همچنین بخوانید : ماسک قهوه وکاکائو برای جوانسازی پوست صورت | رادیونوجوان

موارد استفاده از کاکائو

از کاکائو برای مصارف مختلف استفاده می کنند. در تهیه ی انواع کیک، در انواع نوشیدنی و برای تزئین مواد غذایی مختلف و همراه با خامه (خامه شکلاتی) از پودر کاکائو، استفاده می شود.
برای مثال، در تهیه ی نوشیدنی داغ کاکائو که به سبک مکزیکی درست می شود، یک قاشق غذاخوری سر پر پودر کاکائو را با دو قاشق غذاخوری شکر (استفاده از شکر قهوه ای برتری دارد) و کمی فلفل قرمز مخلوط می کنند. سپس دو قاشق غذاخوری آب به این مخلوط اضافه می کنند و بهم می زنند. مخلوط را روی حرارت قرار می دهند تا به جوش آید، اما باید مراقب بود تا سر نرود. سپس مقدار کافی شیر و کمی دارچین به مخلوط اضافه می کنند و هم می زنند. بعد دوباره آن را روی حرارت می گذارند تا کاملاً داغ شود و مواد به خوبی با هم مخلوط شوند. در مرحله ی آخر، کمی وانیل هم به این نوشیدنی اضافه می نمایند. نوشیدنی ما که به شیر کاکائو هم معروف است به این صورت تهیه می شود.
یکی دیگر از نوشیدنی هایی که با کاکائو تهیه می شود، شیر شکلات است. برای تهیه ی این نوشیدنی شیر، پودر کاکائو (که معمولاً آن را با قلیا عمل آورده اند)، مواد شیرین کننده (معمولاً شکر یا شیره ی ذرت سرشار از فروکتوز) و گاهی نشاسته یا نمک و دیگر طعم دهنده های ساختگی استفاده می کنند. امروزه این نوع نوشیدنی را از مخلوط کردن پودر شکلات با شیر درست می کنند.
جدا از خوشمزه بودن و عطر و طعم آن، کاکائو برای سلامتی هم با اهمیت است. این ماده خواص آنتی اکسیدان داشته که ضد سرطان است. کاکائو سه برابر چای سبز، از ابتلا به سرطان جلوگیری می نماید.

تحولات

در قدیم این نوشیدنی را از دانه کاکائوی آسیاب شده، آب و فلفل تهیه می‌‌کردند. به تدریج این نوع نوشیدنی را گرم نموده و برای بهتر کردن طعم آن، شکر اضافه می‌‌نمودند.
زمانی که این نوشیدنی به کشور انگلستان راه یافت، انگلیسی‌ها به آن شیر هم اضافه کردند و به عنوان نوشیدنی بعد از شام از آن استفاده می‌‌نمودند. البته باز هم این نوشیدنی خیلی گران بود و تنها ثروتمندان قادر بودند که آن را مصرف کنند. در قدیم به این نوع نوشیدنی، شکلات می‌‌گفتند. بعدها با به وجود آمدن انواع شکلات‌های جامد، مجبور شدند که نام این نوشیدنی را به شکلات داغ تغییر دهند.
تا سال ۱۸۲۸م، اولین ماشین تولید کنندهٔ پودر کاکائو اختراع شد که کاکائویی تولید می‌‌کرد که بیشتر عمل آمده بود و بنابراین، حالت اسیدی آن کمتر بود. این نوع پودر کاکائو، راحت تر در شیر یا آب گرم حل می‌‌شد.

خواص درمانی كاكائو

از دانه‌های جمع‌آوری شده درخت كاكائو، پودر كاكائو تهیه می‌شود كه به عنوان ماده دارویی و غذایی، نوشیدنی، شكلات، و…، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

كاكائو را بیشتر مردم تحت عنوان شكلات كاكائویی می‌شناسند.

كره كاكائو نیز در شیرینی‌پزی، پردازش توتون، صابون و فرآورده‌های آرایشی استفاده می‌شود و گران‌ترین چربی جهان است.

كاكائو به عنوان دارویی انرژی‌بخش، شادی‌آفرین و تقویت‌كننده قلب شناخته می‌شود.

در بعضی از مطالعات ثابت شده است كاكائو باعث كاهش فشار خون و تنظیم كلسترول بد در خون می‌شود.

این گیاه به عنوان ضدعفونی‌كننده و انگل‌كش نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از خواص دیگر كاكائو می‌توان به خاصیت ادرارآوری، قاعده‌آوری و سقط‌كنندگی آن اشاره كرد.

در بعضی از نقاط دنیا از كاكائو برای درمان طاسی، سوختگی، سرفه، خشكی لب‌ها و چشم استفاده می‌كنند.

كاكائو انرژی‌بخش بوده و باعث از بین رفتن بی‌حالی، سختی‌های زایمان ، حاملگی و روماتیسم می‌شود.

محلی‌ها از كاكائو در درمان مارگزیدگی و جراحت‌ها نیز بهره می‌برند.

به علت وجود تانن در پوسته و ریشه كاكائو، فعالیت ضدتوموری برای این گیاه نیز پیش‌بینی شده است.

كاكائوی خالص و تصفیه نشده اثر آنتی‌اكسیدانی قوی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی و سرطان دارد، اما طی فرآیند شكلات‌سازی، مقدار زیادی از مواد آنتی‌اكسیدانی كاكائو از بین می‌رود. بنابراین می‌توان گفت شكلات تهیه شده از كاكائو به دلیل انجام فرآیند در كارخانه خواص مفید دانه كاكائوی خالص را ندارد.

نوشابه كاكائو
اگر پوست هسته كاكائو را دم كنید، نوشابه مطبوعی از آن به دست می‌آید كه بوی شكلات دارد و دارای مقدار زیادی ویتامین و برای تقویت استخوان‌ها مفید است. مخصوصا به كسانی كه دارای نرمی استخوان (راشیتیسم) هستند، مصرف این جوشانده توصیه می‌شود.

كره كاكائو
دانه كاكائو دارای 50 درصد چربی است. از كاكائو در صنعت لوازم آرایش و زیبایی و همچنین عطرسازی استفاده می‌شود.

به دنبال مطالعاتي كه بر روي تأثير كاكائو در پيشگيري از حملات قلبي بررسي شد، محققين به اين نتيجه رسيدند كه خوردن كاكائو با كاهش خطر بيماري‌هاي قلبي- عروقي مرتبط است.

همچنین بخوانید : مقاله ای کامل از قهوه فواید و مضرات قهوه

تمامي گياهان، رنگدانه‌هايي دارند كه مي‌توانند از بروز بيماريها جلوگيري كنند. مثلاً ماده سولفورافان(Sulforophane) موجود در كلم براكلي، از وقوع سرطان پيشگيري مي‌كند و همچنين ماده آليكين(allicin) در سير و رنگدانه كپسايسين(capsaicin)درانواع فلفل از حملات قلبي جلوگيري مي‌كنند.گياه كاكائو نيز، مانند سايرغذاهاي گياهي، املاح و مواد آنتي اكسيدان خاص خود را دارد كه باعث كاهش ابتلاء به بيماريهايي مثل بيماري قلبي مي‌شود.

آنتي اكسيدان قوي موجود در دانه‌ي كاكائو، فلاوونوئيد مي‌باشد. مواد آنتي اكسيداني شامل ويتامينC، ويتامينE، بتاكاروتن و… هستند كه مي‌توانند مانع وقوع بيماري مثل سرطان وبيماريهاي قلبي و عروقي شوند.

يك تحقيق نشان داد كه 2 ساعت بعد ازخوردن كاكائو سطح فلاوونوئيدهاي خون افزايش مي‌يابد. تحقيق ديگري بيان كرد كه 6 ساعت بعد ازخوردن كاكائو، همان اثرات آسپرين در جلوگيري از لخته شدن خون درفرد به وجود مي‌آيد.(گاهي آسپرين در بيماريهاي قلبي، براي جلوگيري از لخته شدن خون توسط پزشك تجويز مي‌شود)

هرگاه در بدن،LDL- كلسترول مضر (يكنوع چربي خون مضر) بهLDL اكسيده، تبديل شود مي‌تواند در سرخرگ ايجاد پلاكت وگرفتگي كند. اين مطالعات نشان داد كه فلاوونوئيد موجود در دانه‌ي كاكائو، از تبديلLDL كلسترول مضر بهLDL اكسيده ممانعت و در نتيجه مانع گرفتگي رگ‌ها مي‌شود. همچنين يك سوم چربي كاكائو را، اسيد چرب اولئيك تشكيل مي‌دهد كه يك اسيد چرب غير اشباع است و در روغن زيتون نيز وجود دارد و براي بيماري قلبي- عروقي مفيد مي‌باشد.

فلاوونوئيدها غير از كاكائو، در انواع توت، انواع فلفل، هويج، گوجه فرنگي و بسياري از مواد غذايي ديگر يافت مي‌شوند. كاكائوي خالص و تصفيه نشده، تلخ مزه است كه توليد كنندگان براي تهيه شكلات كاكائويي و بهتر شدن طعم تلخ كاكائو، مقدار زيادي شكر و روغن به آن اضافه مي‌كنند در نتيجه با خوردن شكلات كاكائويي مقدار زيادي انرژي اضافي دريافت مي‌كنيد كه براي بدن نياز نيست و ممكن است شما را براي ابتلاء به بيماريهاي قلبي مستعد كند. همچنين شكر و روغن خواص آنتي اكسيداني كاكائوي خالص را از بين مي‌برد.

بنابراين مي‌توان گفت شكلات تهيه شده از كاكائو به دليل انجام عمل فرآيند در كارخانه، خواص مفيد دانه كاكائوي خالص را ندارد ولي كاكائوي خالص و تصفيه نشده اثر آنتي اكسيداني قوي در پيشگيري از بيماريهاي قلبي دارد.

آنتی اکسیدانی قوی

کاکائو مقدار زیادی آنتی اکسیدان دارد. آنتی اکسیدان ها موادی هستند که از تشکیل رادیکال‌های آزاد در سلولها جلوگیری می‌کنند. آنتی اکسیدان‌ها نقش مهمی در پیشگیری از سرطان دارند.

کاهش بروز سکته قلبی

کاکائو باعث کاهش احتمال لخته شدن خون و انسداد رگها می شود که به نوبه خود باعث می گردد احتمال بروز سکته قلبی کاهش یابد.

سرشار از کربوهیدرات

دانه های کاکائو دارای مقدار زیاد کربوهیدرات می باشند. بیشتر این کربوهیدرات به صورت نشاسته، فیبر محلول و غیر محلول است. تنها بخش اندکی از این کربوهیدرات به صورت قند ساده است.

مقدار کمی کافئین

دانه های کاکائو دارای مقدار بسیار کمی، به مراتب کمتر از قهوه و چای، کافئین هستند.

انواع ویتامین

کاکائو دارای مقداری ویتامین A، ویتامین B1، ویتامین B2، ویتامین B3، ویتامین C و ویتامین E است.

 انواع مواد معدنی

کاکائو مقدار زیادی مواد معدنی شامل منیزیم، کلسیم، آهن، روی، مس، پتاسیم و منگنز نیز دارد.

مقابله با چاقی و دیابت

کاکائو التهاب مربوط به چاقی را محدود کرده و از ابتلا به دیابت پیشگیری می‌کند. این گفته نتیجه پژوهش محققان دانشگاه پنسیلوانیا است که در European Journal of Nutrition به چاپ رسید. بر خلاف شکلات که به دلیل داشتن کره‌ی کاکائو یک ماده‌ی غذایی چرب محسوب می‌شود، پودر کاکائوی به‌دست آمده از کاکائوی جامد حاوی کالری، چربی و قند کمی می‌باشد و در عین حال سرشار از فیبر است. محققان معتقدند که کاکائو می‌تواند حالت مقاومت به انسولین و مشکلات کبدی را کاهش دهد.

همچنین بخوانید : ٨ ماده غذایی حال نشاط آور

مضرات پودر کاکائو

مصرف زیاد و بیش از اندازه پودر کاکائو باعث بروز برخی عوارض و ناراحتی های زیر خواهد شد

تکرر ادرار و يبوست
کک و مک و کهير
زياد شدن اسيد اوريک خون
تپش قلب و بي خوابی
ناراحتي کبد و اعصاب
افراد مبتلا به آسم، تپش قلب، تصلب شرائين، کلسترول، نقرس، ديابت، سنگ کليه، هپاتيت روده و رماتيسم مجاز به مصرف کاکائو نمي باشند .
مصرف ناصحیح كاكائو باعث عوارض كبدی و قلبی می‌شود. كسانی كه طبع گرمی دارند، باید از خوردن بیش از حد كاكائو و محصولات آن خودداری كنند. برای افراد دچار بیماری قند نیز خوردن كاكائو ممنوع است.

خواص شکلات تیره یا همان شکلات سیاه

مصرف كاكائو و شکلات براى چه كسانى تجويز مى شود؟

ورزشكاران . كسانى كه كارهاى سخت بدنى مى كنند و احتياج به غذايى دارند كه با حجم كم ، كالرى زيادى داشته باشد. كسانى كه كارهاى فكرى دارند (به شرطى كه كبد آنها سالم باشد و به مقدار خيلى كم مصرف نمايند.)
كودكان از سه سالگى به بعد (به شرطى كه هر روز از 25 گرم تجاوز نكند و آن هم بايد حالت آنها را بررسى كرد كه اگر عكس العمل بدى در آنها ظاهر نمى شود) مصرف نمايند.
كسانى كه به بيمارى قند مبتلا هستند تقويت شوند، اگر دستگاه هاضمه آنها به خوبى كار مى كند مى توانند به اعتدال آن را مصرف كنند.

كاكائو و شکلات را چه كسانى نبايد بخورند؟

كسانى كه به بيمارى قند مبتلا هستند زيرا شکلات داراى مقدار زيادى مواد قندى است .
در حال حاضر شکلات هاى مخصوصى براى اشخاص مبتلا به ديابتيك مى سازند كه مقدار قند آن كاهش يافته است .
كسانى كه عوارض كبدى دارند و از آن ناراحت هستند نبايد كاكائو و شکلات بخورند.
بطور كلى نبايد در پايان غذا، شکلات را به عنوان دسر خورد. زيرا داراى مقدار زيادى چربى است كه هضم غذا را مشكل مى كند.
كسانى كه شکلات گردو يا بادام و يا پسته را شکلات ساده تر ترجيح مى دهند و عقيده دارند زودتر هضم مى شود اشتباه مى كنند زيرا شکلات مايع يعنى آميخته با شير و يا آب زودتر از شکلات سفت و مخلوط به بادام و پسته هضم مى شود.
بطور كلى شکلات و كاكائو را بايد در فاصله غذا خورد و هر كس هم بايد طبيعت خود را امتحان كند و ببيند شکلات و كاكائو با مزاج او سازگار است يا نه ؟

نوشابه مطبوع براى تقويت استخوانها

اگر پوست هسته كاكائو را دم كنند نوشابه مطبوعى از آن به دست مى آيد كه بوى شکلات دارد ولى داراى مقدار زيادى ويتامين است و بعلاوه براى تقويت استخوانها مفيد است ، مخصوصا كسانى كه دارى نرمى استخوان (راشيتيسم ) هستند اين جوشانده را مصرف مى كنند.
مقدار پوست هسته كاكائو براى تهيه اين جوشانده يك قاشق سوپ خورى در يك پنجم ليتر آب است كه بايد پنج دقيقه آن را جوشانيده و ده دقيقه دم كرد و مصرف نمود.
از كاكائو، كارامل ، كرم و بستنى هم درست مى كنند كه مصرف آن براى اشخاصى كه شکلات تجويز شده مجاز است . كاكائو و شکلات در مقابل هوا و يا طول زمان فاسد مى شود. بايد توجه كنيد كه هميشه تازه آن را مصرف كنيد. علامت شکلات خوب اين است كه بايد نرم و براق باشد. وقتى آن را مى شكنيد داخل آن سوراخ ، سوراخ و ناهماهنگ نباشد. بوى آن بايد مطبوع باشد. در آب كاملا حل شود و فضولاتى از خود باقى نگذارد.